Węgiel: duchowość – 2018 rok

Węgiel: duchowość
26-27 listopada 2018 r., Łaźnia Łańcuszkowa, ul. Wolności 410, Zabrze

Węgiel to imperatyw przemieniania, kreowania nowej przestrzeni. Przyczynił się do powstania nowego człowieka – działającego, budującego, tworzącego. Tym samym miejsca „węglowe” wytworzyły własne wartości pełniące rolę spoiwa dla tych, którzy te wartości uznają i przyjmują. Węglowa proksemia pozwala im funkcjonować w przestrzeni fizycznej i symbolicznej.

Kopalina stała się archetypem determinującym życie milionów ludzi będących w relacji ze światem nadprzyrodzonym. Zależność ta – duchowość – jest jedną z największych potrzeb człowieka, jest niezbędnym atrybutem jego egzystencji. Pomaga budować relacje jednostek i zbiorowości ze światem poznawanym zmysłowo, jak i z tym, który takiemu poznaniu się wymyka – ze sferą sacrum. Duchowość jest jednym z czynników kreujących symboliczne odczuwanie jedności. Przestrzeń „węglowa” oraz duchowość mogą oddziaływać na siebie, wspierane społeczną pamięcią.

Początki przemysłu ciężkiego, a szczególnie górnictwa, łączyły się z archetypicznym lękiem przed pracą wbrew naturze: kiełznaniem ognia i płynnego metalu oraz schodzeniem w głąb ziemi. Jednocześnie niewyjaśnione zjawiska naturalne, takie jak ruchy górotworu, pobudzały wyobraźnię pracujących pod ziemią górników. W takich sytuacjach radzili sobie odwołując się do sacrum i sił nadprzyrodzonych. Wiara w Boga i świętych Kościoła katolickiego oraz przekonanie o istnieniu demonów i istot półdemonicznych (skarbników, koboldów, skrzatów) towarzyszyła im każdego dnia. Przez ponad 200 lat „ery przemysłu” obie warstwy duchowości współistniały ze sobą, nadając specyficzny charakter kulturze robotniczej.

Główną ideą konferencji jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, czy między różnorodnymi aspektami kultury duchowej, a rzeczywistością przemysłową zachodziły zależności oraz w jakim stopniu wpływały na siebie. Pragniemy zastanowić się, czy węgiel (rozumiany jako archetyp), na którym wyrosły pokolenia robotników, pomógł wykreować duchowość specyficzną tylko dla tej grupy i czy uprawnione jest używanie terminu „duchowości robotniczej”. Dalej, czy duchowość ta wytworzyła swój praktyczny wymiar w postaci religijności i kultury duchowej, kultury symbolicznej.

Pragniemy, aby konferencja, podobnie jak ubiegłoroczna, miała charakter interdyscyplinarny. Dlatego zaproszenie kierujemy do: historyków, historyków sztuki, etnologów i antropologów kulturowych, socjologów, kulturoznawców, badaczy literatury i języka, folklorystów, teologów i religioznawców, których eksploracje naukowe dotyczą zasygnalizowanych zagadnień występujących na przełomie XIX i XX wieku, jak również obserwowanych współcześnie.

Proponowane obszary tematyczne:

Duchowość – religijność

• Praktyki religijne w zakładach pracy (lub wokół nich) i zależność między miejscem kultu a miejscem pracy;
• Duchowość robotnicza a teologia;
• Strategie radzenia sobie ze zmianą trybu życia podejmowane przez robotników (przejście od tradycji agrarnych do kultury robotniczej);
• Religijność społeczności miejskich zindustrializowanych (urban religion) – wpływ uprzemysłowienia na życie wspólnot parafialnych oraz wpływ istniejących modeli pobożności na świat pracy;
• Społeczności robotnicze wobec laicyzacji w systemach totalitarnych;
• Religijność robotnicza w świecie demokratycznym i wobec różnic światopoglądowych;
• Praktyki religijne w krajobrazie przemysłowym;
• Metody i narzędzia badania duchowości (i religijności) w kontekście kultury przestrzeni przemysłowych.

  Wierzenia i magia

• Zabiegi magiczne oraz wierzenia i przesądy związane z pracą w górnictwie;
• Tradycje, praktyki i zwyczaje górnicze w obrzędowości dorocznej i rodzinnej;
• Miejsca magiczne wokół kopalni, ich geneza, historie i znaczenie społeczno-kulturowe;
• Demonologia górnicza;
• Folklor górniczy: opowieści z życia, podania, pieśni związane ze światem nadprzyrodzonym kopalni.

  Duchowość zmaterializowana

• Kościoły, cmentarze, obiekty dewocyjne i ich rola kulturotwórcza w przestrzeni przemysłowej i poprzemysłowej;
• Przemysł a sztuka religijna – zależności i wzajemności;
• Duchowość robotnicza a słowo (literatura werbalna i oralna, teksty liturgiczne);
• Fundacje przemysłowców i fundacje robotnicze związane z praktykowaną religią;
• Miejsca upamiętniania jako relacja z transcendentem.